"Nono-Dac" - een non-oversampling dac met 1 x TDA1543

Nee, niet refererend naar "het mopje"... Nono staat in dit geval voor No-Nonsense. Dit projekt heeft zich in vele gedaantes en uitvoeringen laten "tweaken" en upgraden door diverse enthousiastelingen. Inmiddels is ene Scott Nixon met een versie commercieel gegaan en zijn er vele opvolgers van het type dat ik hier heb gebouwd en beluisterd. De naam heb ik overigens zelf bedacht...

Waarom dit project? Allereerst had het mijn belangstelling vanwege de minimalistische opzet; non-oversampling, geen digitaal filter en geen extra analoge versterking. In mijn eigen DAC heb ik namelijk zelf de analoge uitgangs versterking vervangen door een step-up transformator, omdat hier aanmerkelijke winst te behalen viel. Toen ik de afmetingen van het printje zag waarop de NonoDac zijn lay-out kent, werd mijn nieuwsgierigheid helemaal gewekt: een kleine 8 bij 6 centimeter. Nee, geen SMD! De onderdelen kun je (kan ook haast niet anders) op 3 handen tellen en het enige wat daar nog bijkomt is een voeding. Aan de slag dus!

Omdat er zo "weinig" onderdelen bij komen kijken kun je deze onderdelen meteen "in de hoogste kwaliteit" uitvoeren, geen onnodig zuinig gedoe dus. Ik noem Oscon, BlackGate, Crystal en Panasonic als voorbeeld. Het opbouwen van de print is in een paar uurtjes (halve uurtjes...) gedaan, daarna volgt het inbouwen in een kastje en het aansluiten van de voeding. O ja, de voeding! We praten hier over omzetting en versterking op millivolt nivo en daar past, mijns inziens, een loodaccu uitstekend bij. De schakeling consumeert een "stevige" 62mA en de NonoDac zou, na 2 weken inspelen, binnen een kwartier/half uur op klank zijn. Een spanning van tussen de 10 à 12 Volt is vereist, dus de 12Volt/12Ah loodaccu die al een tijdje werkeloos staat toe te kijken, heeft eindelijk werk aan de winkel! Met een schakelaar aan de voorzijde van het kastje schakel ik de NonoDac "aan" of op "opladen". Het LEDje aan de voorzijde geeft aan dat de Crystal "gelocked" wordt, er komt dan signaal binnen....

Ja! Het speelt... EN?? Doet dit nu ook wat bijvoorbeeld (goed) zelf-gebouwde/ontworpen buizenversterkers (meestal) beter doen dan hun fabrieksmatig geproduceerde broeders? Je bent als zelf-bouwer namelijk oneindig in het voordeel, je bouwt immers naar eigen inzicht, eisen en ge-optimaliseerd in je eigen luisterruimte! Ook geen (soms vervelende) recensenten die met allerhande meet-apparatuur een apparaat op voorhand al hebben beoordeeld zonder er eerst naar hebben geluisterd. Dan kun je snel een bepaald vooroordeel kweken omdat je immers al "weet" wat er verkeerd gaat....  Okè, okè, okè - ik heb niet gemeten, alleen geluisterd... en wat ik hoor klinkt GOED! Goed gedefinieerd laag, "zijdezacht" hoog en vooral mooie natuurlijke klankkleuren... Dit overtreft mijn stoutste verwachtingen (om maar eens een clichè te gebruiken). Wellicht dat de minimalistische opzet van de NonoDac gecombineerd met de accu-voeding een gouden "match" is, hoe dan ook; Dit is de 125Euro aan onderdelen mèèr dan waard!!! Probeer het eens, je zult verbaasd zijn van de kwaliteiten van dit "prulletje"!!! Ennuh.... Probeer na vergelijking met je eigen (dúúúre) DAC nog maar eens te beweren dat deze NonoDac niet beter speelt, zonder er een "knagend" gevoel aan over te houden....

ps: Met dank aan Jean Paul Scharff

---

02-05-2003

De Nono-Dac is inmiddels opgenomen in mijn installatie en ingebouwd in de nieuwe voorversterker "Mystique". Dit dac-je heeft bijzondere kwaliteiten: Het speelt anders dan bijv. de Cyrus Dac-Master, niet "beter".... Persoonlijke voorkeur komt hier om de hoek kijken, denk ik. De Nono-Dac is iets analytischer en wat "presenter" in weergave, de Cyrus wat meer "laid-back" (typisch Engels?). Het Nono-Dacje geniet duidelijk mijn voorkeur. Ook bij kennissen met eenzelfde handycap (audio als hobby) staat dit ontwerp buiten kijf. Hoe dit kan? Ik weet het niet... Misschien is het de combinatie van een accu-voeding met het non-oversampling gebeuren voorzien van een minimaal aantal componenten van absoluut topniveau... Feit is dat het GOED speelt!

Op de Nono-Dac zitten een minimaal aantal componenten welke dus van onbesproken kwaliteit dienen te zijn. De lijst bestaat uit:
3 x 22 Ohm mini 0.1%
1 x 75 Ohm 0.1%
5 x 1 k Beyschlag 0.1%
2 x 100 k Beyschlag 0.1%
1 x 7805 (voor de Crystal)
1 x 7806 (voor de TDA1543)
1 x 10 uF 50 V BlackGate standard
2 x 22 uF 6,3 V BlackGate NX Hi-Q
1 x OSCON 220 uF 10 V
1 x 470 uF 16 V Panasonic HFG mag ook FC zijn.
1 x TDA1543
1 x CS8412CP
3 x 4.7 uF 50V BlackGate N
2 x 10 nF multilayer Kemet
De BlackGate NX en N zijn als super E-cap gemonteerd (?, klik dan hier) en dragen in zeer hoge mate bij aan de uiteindelijke weergave.

Mocht je wat meer informatie (schema) willen hebben omtrent een non-oversampling zelfbouw dac: De Dac-Attack is nagenoeg gelijk in opbouw... De TDA1543 staat hier alleen op en hogere voedingsspanning om een 2V uitgangsspanning te realiseren..

---

12-06-2003

Een upgrade voor de Nono-Dac?
De gebruikte Crystal CS8412 chip, de digitale interface welke als eerste in de signaalverwerking vanaf het cd-loopwerk zit, kan digitale informatie "terugspugen" via de SPDIF connectie naar het loopwerk toe. Dit is niet gewenst en kan eenvoudig worden voorkomen door het toepassen van een zg. "pulse" transformatortje dat voor audio geschikt is. De Lundahl LL1566 is zo'n trafootje en deze kan eenvoudig tussen SPDIF input (RCA connector) en de Crystal gemonteerd worden. Om er zeker van te zijn dat er geen DC op het spoeltje komt te staan (kernverzadiging!) is het gebruik van een (kleine waarde) condensator aan te bevelen. De twee eerder gebruikte 10nF condensatoren die voor de input van de Crystal zaten, kunnen nu worden weggelaten, de 75ohm weerstand blijft gemonteerd. Ook deze aanpassing is op pcb verwerkt hetgeen de montage vergemakkelijkt. De verdere keuze in componenten is nagenoeg gelijk, om een eerlijk vergelijk mogelijk te maken (zij het dat de gemodificeerde versie "extra hinder" ondervindt van interlinks...).

Het verschil mag opmerkelijk worden genoemd!
Ik heb de originele Nono-Dac gemonteerd in de voorversterker, de "gemodificeerde" in een aparte aluminium behuizing welke via interlinks is aangesloten op de voorversterker. Door "ompluggen" van de digitale kabel kan nu dus uitstekend een A-B vergelijk worden gemaakt met de verschillende dac-jes. Het verschil is beluisterd door 4 man, met allemaal dezelfde conclusie: Een stabieler en presenter geluidsbeeld met meer rust mag hier duidelijk "winst" genoemd worden!

Beter kernmateriaal?
Het Lundahl trafootje bekijkende valt het gebruik van amorf op als kernmateriaal. De primaire en secundaire wikkelingen zitten "op één been" gewikkeld, waardoor (waarschijnlijk) sprake is van capacitieve koppeling. Dit is eigenlijk niet de bedoeling omdat "rf" dan ook mee kan liften... Pieter (van Tribute), die aanwezig was bij het beoordelen van de verschillende dac-jes, had een "eigen" pulse trafootje meegenomen ter vergelijking met de Lundahl. Dit is een op een ringkern (kobalt-amorfe) gewikkeld trafootje waar de wikkelingen fysiek van elkaar zijn gescheiden waardoor de informatieoverdracht zuiver via de kern loopt (geen "rf"). Pieter wist te vertellen dat kobalt-amorfe "op de scoop" een duidelijk steilere flank geeft op een blokgolf dan "gewoon" amorfe... Enfin, de Lundahl was snel vervangen door de Tribute en kon dus ook beoordeeld worden.

Weer beter?
Tja, saai eigenlijk, die hobby van ons.... (haha, laat ik maar niet vertellen van al die keren dat een "modificatie" fout uitpakte...) Hoewel niet zo'n groot verschil als van "zonder trafootje" naar "met", is hier toch óók weer verschil te horen. "Meer open" is denk ik de juiste beschrijving...

In ieder geval goed om te weten dat je dus niet "naar Zweden" hoeft voor deze trafootjes!

ps. Overigens is de printlay-out die is gebruikt om de pulse-trafootjes te monteren/beluisteren, wederom van de hand van JP Scharff

---

08-02-2004

Een aanpassing op de uitgang van de Nono-Dac!
De uitgang van de Nono-dac bestaat uit een koppel condensator met een weerstand naar massa. Niets mis mee zou je zeggen te meer omdat hier een BlackGate Nx in Super E-cap is ingezet... Het is echter aan te bevelen een 3.3nF condensator over de weerstand naar massa te monteren om te voorko0men dat hoogfrequente informatie doorgegeven kan worden. Dit hoogfrequent is een "spiegel" van 44.1 Khz samplefrequentie die gebruikt wordt door de dac. In extreme gevallen (zeer luid spelen met versterkers met een grote vermogensbandbreedte) kan dit zelfs je tweeter kosten... Ook een karakteristiek van de Nono-dac (of eigenlijk alle non-oversampling dac's) is een afvallende hoogweergave van bijna 3dB bij 20Khz. Is dat nu hoorbaar? Missen we dat?

Thorsten Loesch.
Deze man is hiermee al aan de slag geweest, en ongetwijfeld vele anderen ook... Van hem echter vond ik op het www een simpel schema van een uitgangstrapje met een (zwaar tegengekoppelde) ECC88 voorafgegaan door een zg. SINC-filter. Dit filter zou kort metten maken met, in ieder geval, de hoogfrequent informatie en daarnaast de weergave tot 20Khz enigzins "recht trekken". Interessant! (Het schema vind je hier). Dit schema heb ik nagebouwd en achter een Nono-dac gezet. Ik had nog een identieke Nono-dac liggen zodat ik telkens A-B kon vergelijken met het origineel... . Het resultaat was een betere, preciesere weergave, net wat eleganter van klank. Geen groot verschil dus met het origineel, maar wel was een kleine verbetering waarneembaar en daar doen we het voor, toch?

ECC88?
Ik ben geen èchte fan van de ECC88... Wat mij betreft heeft deze buis een té karakteristiek geluid, is niet natuurlijk van klank en kan een wat gecomprimeerd beeld geven... Wisselen met andere merken (Telefunken, Mullard en Philips) bracht ook niet de oplossing, helaas. Het idee was hier een andere buis in te zetten, bij voorkeur zonder de toegepaste tegenkoppeling... Pieter van Tribute wees mij op een (mij toen onbekende) kandidaat: de 12B4A. Dit is een triode met lage versterking die oorspronkelijk werd gebruikt in televisies.. Een lage inwendige weerstand van plm. 1 KiloOhm maakt 'm extra interessant. Het SINC-filter werd enigzins aangepast, de 12B4A met weerstand belast en zonder kathode ontkoppeling ingezet om de versterking te minimaliseren. Bij een voedingsspanning van 230 Volt met een anodeweerstand van 7K5 loopt er 15mA bij gebruik van een kathodeweerstand van 1K2. Dat betekent een negatief van plm. 18 Volt... Een beetje veel van het goede? De buis heeft echter (minimaal) deze instelling nodig om enigszins "in zijn karakteristiek" te staan. Eerst maar eens luisteren!

Succes!
Tja, niet een roze bril maar gewoon bingo! Dezelfde winst alleen beter waarneembaar... De klankkkleuren zijn prima, stereo-diepte is ook goed maar vooral in scherpte-diepte is het beter geworden: alles is eenvoudigweg beter van elkaar te onderscheiden en houdt daarnaast een absoluut eigen klankkarakteristiek: Fantastisch! Dit doet de Nono-Dac goed...

Hieronder een paar foto's met de (experimenteer)printjes en de opzet zoals die uitstekend, dus bromvrij functioneerde, ondanks de montage op een "open plank"...

De koppelcondensator is hier nog een Ultratone, 0.22mF en 0.1mF parallel. De Jupiter 0.47mF geeft een nèt wat voller laag en is met name op het middengebied meer doortekend... Het kleine printje herbergt het SINC-filter. Rechtsonder de opstelling met als uitgang een 1:2 interstage van Tribute, hier gebruikt als 2:1 line-out. Het verschil tussen deze twee uit zich met name in een wat meer laid-back karakter voor de line-out, hetgeen naar mijn mening komt omdat deze trafo niet voor deze toepassing is gemaakt. Wellicht speelt een op maat gemaakte 2:1 line-out voor de 12B4A beter dan de uitgang met de Jupiter, hoewel het een moeilijke opgaaf zal zijn om ècht beter te spelen... Overigens is de output van de schakeling met de line-out nagenoeg gelijk aan de output met condensator uitgang... (iets meer dan 2V RMS bij 0dB).

Nu het geheel nog inbouwen in de CEC TL5100? Het loopwerk aanpassen? Wordt vervolgd!

_______________