Een hoofdtelefoonversterker met een mu-stage '27
Vanwege de verrassende kwaliteiten van de 5842
SE hoodtelefoonversterker was ik erg benieuwd naar de eventuele verschillen
met een hoofdtelefoonversterker die via een elco uitkoppeld. De voordelen van
een SE zijn even groot als de nadelen hetgeen natuurlijk ook opgaat voor een
kathodevolger; Uitkoppelen met een trafo heeft als nadeel dat er "slechts"
èèn impedantie hoofdtelefoon gebruikt kan worden, verder is een buis nodig met
een relatief lage inwendige weerstand die tóch behoorlijk versterkt èn voldoende
stroom kan leveren. Deze buisjes zijn er wel, maar zijn schaars/kostbaar...
De
voeding moet voldoende "stil" zijn omdat de uitgangstrafo nauwelijks
ontkoppeld van de voeding. Ook de uitgangstransformator is klankbepalend, als
deze niet goed is, klinkt de versterker ook zo. Wanneer je een versterker opbouwd
rond een kathodevolger (om de uitgangsimpedantie laag te houden), is de keuze
in buistypes vele malen groter. Nadeel is natuurlijk de klank van een kathodevolger
zelf en dan komt daar nog een elco bij die gebruikt moet worden om, in kombinatie
met de impedantie van de hoofdtelefoon, voldoende groot moet zijn om de lagere
frequenties door te laten... Deze elco wordt ge-bypassed met een kleine papier-in-olie
o.i.d. voor de klank. Als je deze elco zou kunnen schakelen, kun je dus ook
alleen via deze papier-in-olie spelen! Zie daar: de Voorversterker!
Al met al voldoende redenen om nu eens zelf uit te vinden wat precies "the
way to go" is!
Rondkijkend op het "internet", kom je snel bij Headwize terecht: Een website met veel info rond hoofdtelefoons en alles wat daar maar bij hoort. Wat opvalt is dat er meestal een dc-gekoppelde configuratie met 2 triodes gebruikt wordt, die via een kathode uitkoppeld. Meestal is de laatste triode ook nog eens parallel gezet om de Ri laag te houden. Wat bepalend is voor een lage uitgangsimpedantie, is de steilheid van de buis die als kathodevolger wrodt gebruikt: 1/steilheid geeft ongeveer de uitgangsimpedantie. Natuurlijk zijn er triodes met een hoge steilheid maar dan kom je in dezelfde hoek terecht als bij de SE hoofdtelefoonversterker: schaars en duur...
Het
idee: Penthodes bebben veelal een hogere steilheid en zijn makkelijker verkrijgbaar.
Er is een schakeling die ik vaak heb gebruikt maar die ik tegenwoordig alleen
toepas wanneer er ècht een lage impedantie nodig is òf er een "mannelijke"
versterking nodig is: de mu-stage. TriodeDick dweept met deze schakeling en
dat is niet voor niets: Meettechnisch perfekt en plenty of stroom! De triode
verzorgd de eigenlijke versterking, de penthode levert de stroom en fungeert
als "ideale belasting" voor de triode waardoor een maximale versterking
wordt verkregen. Als je een penthode gebruikt met een steilheid van 25mA/V kom
je op een uitgangsimpedantie van plm. 40ohm uit, 50mA/V verlaagd dit tot 20ohm!
Wanneer je dan ook nog wat "laag" uit je hoofdtelefoon wilt halen
dien je natuurlijk een voldoende grote condensator te gebruiken: minimaal 220mF
om op 22hz (-3dB) uit te komen. Dit is een waarde die acceptabel blijkt wanneer
je dit beluisterd. Ik ben tot 1000mF gegaan (4Hz -3dB) en kon geen noemenswaardig
verschil in laagweergave horen...
Ik
heb het geheel eerst opgebouwd op een plank: een zg. "openlucht versterker".
Als gelijkrichter heb ik de 6BY5GA gebruikt: een dubbeldiode die ook als gelijkrichter
ingezet kan worden en op 6V3 gegloeid wordt. Als spanningsversterkende buis
heb ik de 27 gekozen, een machtig mooie triode. Om mijn Philips SBC HP890 aan
te kunnen sturen (32ohm) heb ik de 7788 of E810F gekozen... Ik weet het, niet
de goedkoopste jongens, maar als je ze hebt liggen... De koppel-elco is ge-bypassed
met een mooie Jupiter (op de foto papier-in-olie) en is behoorlijk klankbepalend.
De voeding kan uiterst simpel worden gehouden omdat de mu-stage voor een enorme
ontkoppeling van de voeding zorgt: 6mF-10He-8mF per kanaal!! Alle buizen
worden met AC gegloeid, de gloei van de 27's staan in serie om het ampèrage
accepatabel te houden. Deze combinatie stuurt met speels gemak de Philips aan!
Ook kan er straffeloos gewisseld worden: de 56 voor de 27 en de 6688/E180F voor
de 7788/E810F, hetgeen makkelijker verkrijgbare buisjes zijn.
Ik
moet zeggen dat ik deze versterker op meerdere punten beter vind klinken dan
de SE! In ieder geval bouw ik voor deze versterker een een mooi huisje! Natuurlijk
volgen de foto's...
De gebruikte transformatoren (voeding en 2 x 6-kamer smoorspoel) zijn verkrijgbaar bij AE.
_______________